Alþingismenn á Íslandi halda áfram að svíkja þjóðina og verja hagsmuni fjármálakerfisins. Hvergi á Vesturlöndum, nema á Íslandi er verðtrygging á fasteignalánum eða öðrum neytendalánum heimilanna. Lán með svipaða eiginleika hafa víðast  hvar verið bönnuð vegna neytendaverndarsjónarmiða. Hér halda hins vegar alþingismenn belti og axlaböndum á fjármálakerfinu á kostnað almennings. Verðtrygging lána og húsaleigu bitnar verst á lág- og millitekjuhópum og er því fátækragildra.

Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri hefur svo sannarlega komið með ferskan andblæ inn í æðstu stjórn peningamála hér á landi eftir að hann tók við embættinu. Engu að síður hefur verið nokkuð erfitt að lesa úr yfirlýsingum hans skýra afstöðu með eða móti verðtryggingu lána til neytenda. Þó er ljóst að Ásgeir er vel meðvitaður um andúð þorra almennings á verðtryggingunni.

Í viðtali í Viðskiptablaðinu 1. júlí sl. sagðist Ásgeir “vona að við séum að komast á þann stað núna að sá árangur sem við höfum náð í bar­áttunni við verð­bólgu leiði til þess að [óverðtryggð] nafn­vaxta­lán geti tekið við” af verðtryggðum lánum. Hann sagðist þó sjá fyrir sér að það gerðist með náttúrulegum hætti, en sæi samt ekki tilganginn með því að banna verðtryggð lán. Þessi ummæli hafa vakið furðu margra, þar á meðal Hagsmunasamtaka heimilanna, og vakið ýmsar spurningar.

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtryggð lán flokkast sem lán með neikvæðri afborgun (e. negative amortisation) eða að vegna neytendaverndarsjónarmiða eru lán sem hafa slíka eiginleika bönnuð í 25 ríkjum Bandaríkjanna og þarlendar stofnanir og félagasamtök hafa varað sérstaklega við þeim? Veit seðlabankastjóri ekki að lán með slíka eiginleika eru einnig bönnuð í mörgum Evrópulöndum? Telur seðlabankastjóri þessar aðgerðir stjórnvalda þeirra ríkja vera tilgangslausar?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtryggð lán auka hættuna á fjármálalegum óstöðugleika með því að auka hlutfall spákaupmennskulántakenda (e. speculative borrowers)?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtrygging lána heimilanna þvælist fyrir peningastefnu seðlabankans og gerir honum þannig erfiðara að ná verðbólgumarkmiði sínu? Veit seðlabankastjóri ekki að þetta knýr seðlabankann til þess að beita stýrivaxtatæki sínu af meiri hörku en ella sem leiðir til hærra og óstöðugra vaxtastigs en ef lán heimilanna væru almennt óverðtryggð?

Veit seðlabankastjóri ekki að hærra og óstöðugra vaxtastig vegna útbreiðslu verðtryggðra lána ýtir undir vaxtamunarviðskipti og gjaldeyrisbólur sem gera gengi krónunnar óstöðugra en ella? Veit hann ekki að vegna mikils vægis innfluttra vara í vísitölu neysluverðs leiðir óstöðugra gengi til óstöðugri verðbólgu og gerir seðlabankanum erfiðara en ella að hemja slíkar sveiflur?

Veit seðlabankastjóri ekki að verðtrygging ýtir undir útlánagetu banka og eykur þannig peningamagn í umferð sem myndar vítahring víxlverkunar verðbólgu og peningalegrar þenslu?

Hagsmunasamtök heimilanna telja reyndar að seðlabankastjóri viti flest af því sem hér hefur verið rakið og hafa því óskað eftir fundi með honum til að ræða nánar um skaðleg áhrif verðtryggingar á heimilin og hagkerfið.

Þann 7. júní sl. áttu formenn Hagsmunasamtaka heimilanna og VR fund með forsætisráðherra og fjármála- og efnahagsráðherra.

Þau Ásthildur Lóa og Ragnar Þór greindu ráðherrunum frá áhyggjum sínum af stöðu heimilanna í hækkandi verðbólgu vegna afleiðinga heimsfaraldursins og fóru fram á að ráðherranir myndu beita þeim aðgerðum sem þeir ráða yfir til að tryggja að þær afleiðingar muni ekki skella af fullum þunga á heimilum landsins.

Undir þinglok lagði þingkonan Inga Sæland fram breytingartillögu við frumvarp um breytingu á lögum um fasteignalán til neytenda, sem var unnin í samvinnu við Hagsmunasamtök heimilanna.

Þessi hófsama tillaga snerist einfaldlega um að veita neytendum með verðtryggð húsnæðislán rétt til að breyta þeim í óverðtryggð lán, án íþyngjandi kostnaðar og án þess að þurfa nýtt greiðslumat og lánshæfismat, enda óþarft ef greiðslubyrðin hækkar ekki. Þetta hefði orðið mörgum heimilum til hagsbóta sem eru föst í gildru verðtryggðra lána, nú þegar verðbólgan er komin á flug.

Það hefði átt að vera auðvelt að fá tillöguna samþykkta þar sem hún samræmdist stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar og stefnu margra flokka sem hafa sumir haft afnám verðtryggingar á stefnuskrám sínum árum saman. Jafnframt felur hún hvorki í sér boð né bann líkt og hefur helst verið gagnrýnt af ýmsum andstæðingum afnáms verðtryggingar sem segjast aðhyllast “valfrelsi neytenda”.

Þrátt fyrir stefnuskrár, fögur fyrirheit og loforð í tengslum við lífskjarasamninga um að taka markviss skref í átt til afnáms verðtryggingar, var tillagan felld með 27 atkvæðum gegn 8. Atkvæðin féllu alveg eftir flokkslínum og afstaða stjórnmálaflokka til að þess að veita neytendum valfrelsi um að afnema verðtryggingu húsnæðislána sinna liggur því fyrir eins skýr og hún getur orðið á þessu stigi.

Hagsmunasamtök heimilanna telja mikilvægt að nú í aðdraganda kosninga séu kjósendur vel upplýstir um afstöðu stjórnmálaflokkanna til afnáms verðtryggingar og valfrelsis neytenda á fjármálamarkaði ásamt afstöðu þeirra til þess að valfrelsi neytenda byggist á jafnræði en ekki mismunun eftir efnahag. Hér á eftir verður því gerð grein fyrir því hvernig hver flokkur um sig greiddi atkvæði um fyrrnefnda tillögu og hvernig sú afstaða kemur heim og saman við fyrri yfirlýsingar og verk þeirra.

Áskorun til ríkisstjórnarinnar frá Hagsmunasamtökum heimilanna

“...það er alveg á hreinu að það verður forgangsatriði hjá okkur að verja stöðu fólks [heimilanna] fyrir þessum skakkaföllum eftir þeim leiðum sem færar eru í því.”  

Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra í viðtalsþætti á RÚV 31. Mars 2020

Frá því í mars 2020 hafa Hagsmunasamtök heimilanna varað við fyrirsjáanlegu verðbólguskoti og þeim áhrifum sem það myndi hafa á húsnæðisskuldir heimilanna. Nú hefur sú áhætta raungerst og verðtryggðar skuldir heimilanna hækkað verulega.

Samtökin minna því á kröfur sínar frá því í mars í fyrra sem reyndar voru líka ítrekaðar í september, um að heimilin yrðu varin fyrir hækkun verðtryggðra skuldbindinga sinna vegna verðbólgu af völdum heimsfaraldurs kórónuveiru.

Í báðum tilfellum var kröfum HH svarað með því að benda á að ekki væri útlit fyrir mikla verðbólgu og það að setja þak á verðtryggingu lána heimilanna, gæti grafið undan trausti á því að seðlabankanum tækist það markmið sitt að halda verðbólgu í skefjum. 

Það hefur því miður dregist nokkuð að upplýsa félagsmenn um niðurstöðu “stærsta skaðabótamáls Íslandssögunnar” einfaldlega vegna þess að það hefur vafist fyrir okkur hvernig fara ætti að því. Þó að niðurstaðan sé í sjálfu sér einföld (við töpuðum) þá eru útúrsnúningar málsins, rökleysur dómstóla, mótsagnir og hringavitleysan með þeim hætti, að hvorki er hægt að finna haus né sporð.

Núna upplifa margar fjölskyldur óvissu og jafnvel ótta um hvað framtíðin muni bera í skauti sínu. 

Áhrif Covid á atvinnulífið og þar með afkomu fjölskyldna eru meiri en vonast var til í vor og margir sjá fram á að geta ekki staðið við skuldbindingar sínar, t.d. hvað varðar fasteignalán. Hjá fæstum stafar það af „óskynsemi“ eða „of-fjárfestingum“, heldur vegna ástands sem ekki var á valdi fjölskyldna að sjá fyrir eða bregðast við.

Krafa Hagsmunasamtaka heimilanna er einföld: 

Enginn á að þurfa að missa heimili sitt vegna afleiðinga Covid-19!

Reyndar á engin fjölskylda nokkurn tímann að þurfa að missa heimili sitt vegna tímabundinna vandkvæða, hvort sem þau eru persónuleg, þjóðarinnar allrar, eða alþjóðleg.

Samkvæmt mannréttindasáttmálum sem Ísland hefur skrifað undir og staðfest eru það mannréttindi að eiga heimili. 

Engu að síður hafa a.m.k. 15.000 fjölskyldur misst heimili sín vegna síðasta hruns, vegna þess að þeir sem fóru fyrir fjármálageiranum virtu hvorki lög né leikreglur, heldur litu á neytendur sem peð í sínum ljóta leik.

Til að koma í veg fyrir að svipaðar hörmungar endurtaki sig, þarf að grípa til aðgerða NÚNA!

Það er of seint þegar skaðinn er skeður!

Þess vegna sendu Hagsmunasamtökin áskorun/fréttatilkynningu í vikunni á fjölmiðla og alla ráðherra ríkisstjórnarinnar til að minna á að þeir bera ALLIR ábyrgð á að verja heimili landsins og að þeim beri að setja hagsmuni þeirra ofar hagsmunum fjármálafyrirtækjanna.

Það liggur fyrir að þrátt fyrir digurbarkaleg orð fjármálaráðherra og Seðlabankastjóra í vor, um að verðbólgu yrði haldið í skefjum, að þeir eru að missa tök á henni.

Þar sem vextir hafa aldrei verið lægri á Íslandi í manna minnum, er kjörið tækifæri núna fyrir ríkisstjórnina að afnema verðtrygginguna á lánum heimilanna, og uppfylla með því sinn eigin stjórnarsáttmála.

Það allra minnsta sem ríkisstjórnin getur gert er að setja þak á verðtrygginguna og tryggja þannig heimilin fyrir skelfilegum og langvinnum áhrifum hennar á afkomu þeirra og fjárhag.

Þetta hefði að sjálfsögðu átt að gera í vor eins og Hagsmunasamtökin fóru ítrekað fram á enda sýna tölur um verðbólguvæntingar Seðlabanka Íslands að heimilin eru einu aðilarnir sem hafa reynst sannspáir um verðbólguvæntingar á þessu ári. Fyrirtæki, markaðsaðilar og markaðurinn sjálfur, vanmátu þær hins vegar.

Andvaraleysi stjórnvalda gagnvart þeirri vá sem mörg heimili standa frammi fyrir er algjörlega óforsvaranlegt. Sporin hræða og það má ekki gerast aftur að heimilum landsins verði fórnað á altari fjármálafyrirtækja eins og gert var eftir síðasta hrun.

Hagsmunasamtök heimilanna munu gera allt sem í þeirra valdi stendur til að verja heimili landsins fyrir sterkum hagsmunaaðilum. Þetta er ójafn leikur því það er ekki nóg með að hagsmunasamtök fjármálafyrirtækja (SFF) séu með beinan aðgang að stjórnvöldum, heldur hafa þau líka aðgang að ómældu fjármagni til að kosta hagsmunabaráttu sína.

Við þetta berjast Hagsmunasamtök heimilanna í sjálfboðavinnu. Fjármagnið er lítið sem ekkert, en réttlætið, lögin og Stjórnarskráin, eru svo sannarlega okkar megin, að ógleymdri hugsjóninni fyrir réttlátu Íslandi og eldmóðnum sem fleytir okkur langt.

Hér er tengill á fréttatilkynningu okkar frá því í gær ÍTREKUN: Tryggjum heimilunum skjól undir öruggu þaki.

Ef þú vilt leggja Hagsmunasamtökum heimilanna lið getur þú skráð þig í samtökin hér og greitt valfrjáls félagsgjöld kr. 4.900 á ári.

Okkur munar um allan stuðning!

Ásthildur Lóa Þórsdóttir

formaður Hagsmunasamtaka heimilanna

 Fréttatilkynning

Hagsmunasamtök heimilanna ítreka  kröfur sínar frá því í mars á þessu ári um að sett verði þak á verðtryggingu lána heimilanna sem miðist við verðbólgumarkmið stjórnvalda og seðlabankans. 

Þá var því svarað með því að benda á að ekki væri útlit fyrir mikla verðbólgu og slík aðgerð gæti grafið undan trausti á því að seðlabankanum takist það markmið sitt að halda verðbólgu skefjum. Þrátt fyrir þær yfirlýsingar hefur verðbólga hækkað um helming síðan þá og greiningaraðilar spá nú verðbólgu upp undir efri vikmörk verðbólgumarkmiðs í árslok. Hvað sem trausti á því að seðlabankanum takist að halda verðbólgu í skefjum líður þá liggur einfaldlega fyrir að honum hefur ekki tekist það eins og lofað var. Þannig eru öll fyrrnefnd rök gegn þaki á verðtryggingu fallin um sig sjálf.

Fréttatilkynning

Nýlega hafa bæði varaseðlabankastjóri og Húsnæðis- og mannvirkjastofnun talið ástæðu til að vara við því að breytilegir vextir óverðtryggðra lána geti hækkað. Rétt eins og það sé ekki augljóst hvað orðið “breytilegir” þýðir eða neytendur geri sér ekki grein fyrir því að slíkar breytingar geti orðið bæði til hækkunar og lækkunar.

Fréttatilkynning

Hagstofan birti í gær vísitölu neysluverðs fyrir þennan mánuð. Í stuttu máli er ekkert mark takandi á vísitölu apríl mánaðar og í henni kristallast að verðtryggð lán heimilanna geta ekki lækkað, eða réttara sagt, þau fá ekki að lækka.